Μικροί κύβοι σκορπισμένοι στα πεζοδρόμια του Βερολίνου. Συνήθως ξεκινούν με τη φράση “Hier wohnte”, που σημαίνει «Εδώ ζούσε». Ακολουθεί το όνομα ενός ανθρώπου, η ημερομηνία γέννησής του καθώς και οι ημερομηνίες διωγμού και θανάτου. Όλα αυτά τα ονόματα αντιστοιχούν σε ανθρώπους που εξοντώθηκαν από το ναζισμό. Είναι μια ηχηρή παρουσία μέσα στην πόλη, κι έτσι, οι άνθρωποι αυτοί παραμένουν ζωντανοί στη μνήμη των κατοίκων. Επιπλέον, τα στατιστικά στοιχεία αποκτούν το ανθρώπινο πρόσωπο που τους χρειάζεται ώστε η θηριωδία του ναζισμού να μη γίνεται αντικείμενο αμφισβήτησης από τους νεοφασίστες.

Η τοποθέτησή τους ξεκίνησε από τον καλλιτέχνη Gunter Demnig το 1992. Δίχως να ενημερώσει τις δημοτικές αρχές για τις προθέσεις του, ο Demnig απλώς τοποθέτησε τους πρώτους πενήντα κύβους στην περιοχή του Kreuzberg. H υποδοχή από τους συγγενείς των θυμάτων αλλά και από τους κατοίκους ήταν θερμή και οι κύβοι βρήκαν γρήγορα τη θέση τους ως ζωντανό μνημείο της πόλης. Ο αριθμός τους υπολογίζεται σήμερα στις πέντε χιλιάδες.

 Για να φιλοτεχνηθούν οι Stolpersteine, ο Demnig αντλεί πληροφορίες από συγγενείς των θυμάτων, από φίλους τους καθώς κι από τα ιστορικά αρχεία. Κατόπιν, αναλαμβάνει να φτιάξει έναν τσιμεντένιο κύβο πλευράς δέκα εκατοστών, τον οποίο στη συνέχεια επικαλύπτει με ορείχαλκο. Ύστερα, αυτός ο κύβος της μνήμης τοποθετείται στην τελευταία γνωστή διεύθυνση κατοικίας του θύματος, προτού καταλήξει στο στρατόπεδο συγκέντρωσης, στη φυλακή ή στο εκτελεστικό απόσπασμα. Σε πολλές από τις εισόδους των πολυκατοικιών του Βερολίνου μπορεί κανείς να διακρίνει ακόμα και δέκα Stolpersteine στη σειρά.

  Κάθε χρόνο, το βράδυ της 9ης Νοεμβρίου, ο κόσμος ανάβει κεριά περιμετρικά των Stolpersteine κι αφήνει μερικά λουλούδια στη μνήμη των θυμάτων της Νύχτας των Κρυστάλλων (1938). Άνθρωποι κοντοστέκονται και διαβάζουν τα ονόματα. Αν κοιτάξει κανείς από ψηλά εκείνο το βράδυ, μπορεί να δει μια φωτεινή γιρλάντα μνήμης ν’ απλώνεται στους δρόμους.

(*Stolpersteine είναι ο πληθυντικός της λέξης Stolperstein).